فهم ما از جهان؛ مانع رشد کشور است

نگاهی به اتفاقات اخیر در ایران و اتخاذ مواضع متفاوت از سوی مسئولان و تحولات همه جانبه در سطح ملی و جهانی تنها یک پیام کلی و دقیق را به تحلیلگر امر سیاسی القاء می کند و آن اینست که بزرگترین مانع در برابر رشد و بالندگی کشور، فهم ما از جهان کنونی و نحوه مواجهه ما با امر سیاسی در قرن ۲۱ است. هیچ نیرویی قادر نیست ایران را زمینگیر کند الا نیروی تخریبگر خودِ ایرانیان که در عرصه امر سیاسی درک معاصری از جهان و مقام ایران در آن ندارد.

شیب جدید گرانی ها و مسئله سوخت

با بالا رفتن دلار و توزیع فقر در بین آحاد ملت وضعیت معیشتی بسیار اسفناک گشته است اما به نظرم هنوز بهمنِ آوار قیمت ها بر بدنه اقتصاد کشور ظهور کافی و عمیق پیدا نکرده است. زیرا قبمت هر لیتر بنزین و گازوئیل کماکان ثابت مانده است و خود این امر موجب شده است که شوک عظبم بر شبکه توزیع زنجیره های غذایی و اقلام اصلی زندگی خانوارهای ایرانی وارد نگردد. اما این قیمت پایین سوخت با احتساب ارزش بالای دلار و کاهش شدید تومان نمی تواند برای مدت مدیدی دوام داشته باشد. زیرا این وضعیت قاچاق سوخت از ایران به کشورهای همسایه که قیمت سوخت در آنها حتی به لیتری ۴ دلار هم می رسد را موجب گردیده است و از این طریق شبکه های گسترده قاچاق سوخت شکل گرفته است. بنابراین به زودی زمزمه های سهمیه بندی بنزین توسط دولت آغاز خواهد شد و پس از یک دوره انتقالی ما شاهد قیمت بنزین ۴ هزار تومانی خواهیم بود و آنگاه این تغییر قبمت سوخت تاثیر سترگی بر روی وضعیت معیشتی مردم خواهد داشت. پیش بینی من این است که در ماه های نزدیک به بهمن و اسفند قیمت بنزین به بالاترین حد خود در سالهای اخیر برسد و نوروز ۹۸ سبد خانوار ایرانی بسیار کوچک و محقر بگردد. آیا راه حلی برای عبور از بحران های اقتصادی و بهبود وضعیت معیشتی مردم وجود دارد؟ به نظر من پاسخ به این پرسش ایجابی است ولی به شرطها و شروطها و وفاق ملی از شروط اصلی آن است که هنوز نیروهای مستقر اصلاح طلب و اصولگرا این را وجدان نکرده اند و چنین می پندارند که وفاق ملی مساوی است با جمع اصلاح طلبان و اصولگرایان. در حالیکه سلایق سیاسی مردم از این دو جناح جمهوری اسلامی عبور کرده و هنگام آن رسیده است که از خرد جمعی جامعه ایرانی برای عبور از بحران مدد گیریم.

مشکل ایران در چیست؟

مطمئنم هر کدام از شما نظری درباره این موضوع دارید و هر کس از منظری به این مسئله می نگرد و شاید پاسخ درست این است که تمامی منظرها را در یک چارچوب نظام مند و جامع گردآوریم تا برای عبور از مشکلات از آنها بهره گیریم. اما به نظر من یکی از بنیادی ترین مشکلات این کشور "حلقه مشاوران" در حاکمیت و مدیریت کشور در تمامی اضلاعش است. پرسشی که می توان مطرح نمود این است که حلقه مشاوران چگونه در نظام ایران شکل می گیرد؟ برای فهم این پرسش ما نیازمند درک ذهنیت علماء هستیم. زیرا در نظام علمایی مهمترین مولفه "اعتماد" است و این اعتماد بر اساس "ارتباط" شکل می گیرد که خود مبتنی بر یک مکانیسمی کار می کند و آن "سفارش" است. به سخن دیگر، برخلاف عقلانیت بروکراتیک که مبتنی بر ساز و کارهای شایسته سالاری کار می کند در ذهنیت حوزوی اعتماد و سفارش نقش اول را بازی می کند. البته برای مدیریت بیوت این چارچوب در طی تاریخ تشیع بسیار کارساز بوده است ولی برای مدیریت دستگاه ملت-دولت این سیستم بسیار ناکارآمد بوده است و خود تبدیل به معضله ای گردیده است. به تعبیر دیگر، در این چهار دهه، از یک سو مناسبات حوزوی حکومتی شده است ولی از سوی دیگر، مناسبات حکومتی نیز حوزوی شده است و حال زمان بازنگری در نسبت و جایگاه این نسبت ها آمده است. به عبارت دیگر، آیا اعتماد و سفارش می تواند جای منطق بروکراسی را بگیرد و کماکان کارآمد باشد؟

من پیشگو نیستم ولی ...

سخنان ترامپ و روحانی و تحرکات هر دو تیم دیپلماتیک را از اخبار مختلف رصد کردم و پیامی را که من توانستم رمزگشایی کنم (برخلاف توئیت ها و سخنان شورانگیز بسیاری از تحلیلگران داخلی از طیفهای گوناگون سیاسی ... مثلا آقای ابطحی ...) این بود که ترامپ به هدفی جز "تسلیم نظام سیاسی" ایران نمی اندیشد و یقیننا هیچ نظام سیاسی نمی تواند به این درخواست تن دهد زیرا این مساوی با مرگ سیاسی خواهد بود. بنابراین راه حل چه می تواند باشد؟ من تلاش می کنم راه حلی را که به نظرم در این شرایط صائب و شدنی است را به زبان ساده بیان کنم. مدیریت کلان نظام باید در دو سطح دست به اقدامات جدی بزند: سطح ملی و سطح جهانی. در سطح ملی باید گامهای سریع به سوی شنیدن اراده ملی (نه صرفا و انحصارا اراده اصلاح طلبان و اصولگرایان) به معنای وسیع کلمه بردارد و در سطح جهانی نیاز به "بازبینی" موضع ایران نسبت به اسرائیل داریم و این بازبینی فضایی ایجاد خواهد کرد که ائتلاف اعراب به رهبری عربستان علیه ایران شکسته شود و از سوی دیگر با این حرکت ایران لابی کارتلهای یهودی در آمریکا فشار خود علیه ایران را کاهش خواهند داد و نظام وارد فضای تنفسی جدیدی خواهد شد که در آن ائتلاف عبری-عربی-غربی بدینوسیله شکسته میگردد. سیاست عرصه ایجاد فضاهای غیر مترقبه است و حاکمیت نباید برای حل معضلات خود صرفا به کنش دول اروپایی یا چین و روسیه دل ببندد.

روحانی در مقر سازمان ملل

پیشنهادات بیشماری به دکتر روحانی درباره سفرش به نیویورک در فضای سیاسی کشور صورت گرفته است و شما کم و بیش آنها را خوانده اید و نیازی به تکرار آنها نیست. برخی حتی او را از رفتن برحذر داشتند و برخی دیگر پیشنهاداتی در باب "استراتژی حضور" داده اند و یقیننا شورای امنیت ملی کشور اتاق مشاوره ای قویی نیز دارد که در آنجا تصمیمات نیرومندی اتخاذ شده است ولی اجازه دهید من به عنوان یک جامعه شناس به این سفر نگاه کنم و صرفا مبتنی بر برداشت زیسته خود از حوزه سیاست در جامعه ایرانی به این پدیده (حضور روحانی در سازمان ملل) بنگرم و قدری مخالف برداشت های رایج نظرم را بگویم. برآیند کنش های سیاسی در ایران نشان دهنده یک نکته کلیدی است و آن این است که انسان ایرانی تقدیرگرا است و شهامت تصمیمگیری ندارد و این موجب می گردد که جامعه با انباشتی از "عدم تصمیمات حیاتی" مواجهه گشته است و خودِ این عدم تصمیمگیری تبدیل به یک رویه حفظ مناسبات موجود گردیده است. به سخن دیگر، تقدیرگرایی (و نه باور به تقدیر) شاخصه اصلی حوزه سیاست در جامعه ایرانی است و اگر حضور روحانی را نخواهیم تقلیل به یک کنش روانشناختی فردی دهیم بل او را در مجموعه مولفه های تشکیل دهنده امر سیاسی در ایران و در بستر جامعه و فرهنگ ایرانی مورد تامل قرار دهیم، آنگاه به نظر من حضور روحانی دو حالت بیشتر ندارد: در حالت اول او به دادن چند شعار تشریفاتی مانند "ایجاد شورای عالی صلح" یا "ائتلاف مصلحین جهان" بسنده خواهد کرد و سپس چند ستاد و دفتر در تهران تاسیس خواهد شد و سپس پس از پایان دولتش مانند دوران آقای خاتمی دفاتر هم بسته خواهند شد؛ در حالت دوم دکتر روحانی ژست قدرتمندی در صحن سازمان ملل خواهد گرفت و نسبت به ظلم هایی که به ایران شده است آمریکا را در سطح افواهی بازخواست خواهد نمود ولی همزمان مذاکرات دیپلماتیک بی سر و صدا با طرفهای وارد کننده فشار به ایران برگزار خواهد کرد ولی نتیجه جدی برای کشور حاصل نخواهد شد. به سخن دیگر، در هر دو صورت به دلیل سیطره و تسلط انگاره های تقدیرگرایی بر ذهن و زبان اهل سیاست در جامعه ایرانی قفل سردرگمی جامعه کماکان ادامه خواهد داشت "تا اینکه" آمریکا "تصمیمی" بگیرد یا کنشی دیگر از آمریکا ساطع شود تا اهالی سیاست بتوانند "وا-کنشی" نشان دهند. به عبارت دیگر، هیچ اتفاق خاصی با حضور دکتر حسن روحانی ریاست محترم جمهوری ایران در نیویورک رخ نخواهد داد.

چرخه خشونت و آینده منطقه در قرن ۲۱

سخن گفتن به صورت معقول و دور از هیجان در لحظات خونبار کار ساده ای نیست ولی در مقام تفکر باید بتوان روزنه ای برای فردایی که ممکن است نباشد و نیاید، خلق کرد و این آفرینش متعلق به ساحت تفکر است. واقعیتی تلخ سراسر منطقه ما را فراگرفته است و به دلیل بهمپیوستگی اقتصاد عصر تکنولوژیک و صنعتی با انرژی در این بخش از منطقه هارتلند راه گریزی نیست جز تامل در باب وضعیت خویشتن در این منطقه پر تلاطم که دائما آبستن خشونت و تکثیر خشونت است. به سخن دیگر، آیا راهی جز اشاعه خشونت پیش روی ما وجود دارد؟ ‌البته این ما چند وجه مختلف دارد: ما در یک وجه متوجه ایران و ایرانیان است، ما در وجه دیگر بر کشورهایی که همسایگان ایران هستند اطلاق می گردد، ما در وجه سوم به کشورهایی معطوف می گردد که در این منطقه حضور دارند و به این سادگی از اینجا نخواهند رفت. به تعبیر دیگر، برای تداوم ایران باید در هر سه ساحت "ما" بیاندیشیم زیرا قرن ۲۱، سده ای است که بسیاری از معادلات عصر استعماری صورت دیگری خواهند پذیرفت و یکی از آن صورتهای نوین نقش "شرکت های فراملیتی" در تعیین حدود و ثغور جهان در ۱۰۰ سال آینده خواهد بود. پس برای عبور از بحران در این منطقه و جهان نوین نیازمند فهم مناسباتی هستیم که زاییده تعاملات و رقابتها و نزاعهای شرکتهای فراملیتی در آینده جهان و سناریوهای پیش روی ایران هستیم. به نظر من، اندیشکده های ایرانی باید بی پروا به مسئولان حوزه سیاست در ایران آینده و جایگاه ایران در معادلات جهانی را ترسیم کنند و ظرفیتها و محدویتهای واقعی (نه آرمانی) کشور را تبیین کنند تا ایران بتواند با آگاهی از چالشهای موجود طی طریق کند. به عبارت روشن تر، ایران نیازمند یک تئوری جامع امنیت ملی برای نیمه دوم قرن ۲۱ است که مناسباتش در سه سطح مذکور مشخص شده باشد والا چرخه خشونت در صور سهمگینانه تری رخ خواهد نمود.

عارف و پوست‌اندازی

شنیدم آقای عارف گفته است "اصلاحات نیاز به پوست اندازی دارد"! خب عزیز برادر پوست بیانداز! این چه ادبیاتی است بین اصحاب قدرت و سیاست در ایران که همیشه به صورت سوم شخص جمله سازی می کنند! اگر پوست میخواهی بیاندازی خب بفرما بیانداز! این سوم شخص حرف زدن ها یک نشانه ای از فرم ذهنی هم می تواند باشد و آن اینکه "مردم" شما پوست بیندازید تا من سود ببرم. نه؟

تحولات جدید در مسئله اوکراین و تاثیر آن بر وضعیت روسیه

کلیسای ارتدوکس و تحولات آن در وضعیت منطقه دریای سیاه

در حرکتی جدید کلیسای ارتدوکس اوکراین اعلام استقلال از اسقف نشین مسکو نموده و این بدین معناست که تمامی زمینها و ثروت کلیسای ارتدوکس روسی در سرزمین های اوکراین تحت حاکمیت ملی دولت اوکراین و کلیسای اوکراین قرار می گیرد. به سخن دیگر، کلیسای ارتدوکس روسی به مانند کلیسای رم مبتنی بر نوعی ایده جهان وطنی است و این ایده به کلیسای ارتدوکس روسی این امکان را می دهد که فراسوی مرزهای روسیه اِعمال حکم کند ولی الان که اختلافات روسیه و اوکراین و ورود آمریکا و اتحادیه اروپا به این نزاع و تنگ کردن حلقه محاصره نظامی و اقتصادی در مرزهای روسیه، این حرکت دینی از سوی کلیسای اوکراین تبعاتی فراتر از یک حرکت دینی خواهد داشت. به عنوان مثال، امروز اسقف نشین کلیسای ارتدوکس کنستاتینوپل (استانبول) حرکت استقلال طلبانه کلیسای اوکراین را تایید کرده و آن را به رسمیت شناخته است و این حرکت به نوبه خود موجب گردیده است که پاتریارک مسکو تمامی روابط دیپلماتیک و دینی خود را با اسقف نشین استانبول قطع کند. حال این چه پیامدهایی می تواند داشته باشد؟ به نظرم جنگ در اوکراین وارد فاز جدیدی خواهد شد که در آن احساسات مذهبی در کنار احساسات ملی و ضد روسی بسیج خواهد شد. همانطور که بسیاری از کارشناسان مطلع هستند، ارتباطات تاریخی بین مردمان روسیه و اوکراین بسیار عمیق بوده است ولی اختلافات داخلی و ورود شرکت های فراملیتی و استراتژیهای آمریکا و اروپا موجب گشته است که علیرغم مشترکات دینی و زبانی و فرهنگی و قومی و تاریخی بین روسهای روسیه و روسهای اوکراین وضعیت منطقه در حول دریای سیاه و فراتر به سمت جنگی تمام عیار هدایت شود. حال باید دید اضافه شدن بعد دینی بر این نزاع چه تاثیرات عملی در کوتاه مدت بر منطقه خواد گذاشت.

روابط ایران و آمریکا باید بازتعریف شود

۳ سال پیش در آستانه سفر دکتر روحانی به آمریکا و سخنرانی در مقر سازمان ملل مصاحبه ای داشتم و دیدگاه های خود را درباره امکانهای پیش روی ایران در باب روابط خود با آمریکا بیان کرده بودم و الان در آستانه سفر دیگر آقای روحانی به مقر سازمان ملل، این مصاحبه را برای شما به اشتراک می گذارم

جهان عاری از خشونت یک شعاری است که ایشان داد ولی نه در جهان به دنبالش رفت و نه در داخل ایران کسی توانست آن را عملیاتی کند. چرا؟ چون بدنه آکادمی و روشنفکری و این بدنه علوم انسانی ما هنوز با این شعار درگیر نشدند و هنوز از سمت خود دولت هم به‌صورت واقعی زمینه‌ها و ظرفیت‌های آن ایجاد نشده است. اگر دوباره بخواهد همین شعار را به‌صورت تکراری در همان‌جا بیان کند نه‌تنها اثری نخواهد داشت، بلکه به‌عنوان یک حرکت منفی و کلی از ایشان پذیرفته خواهد شد.

لینک کامل مصاحبه

https://www.mardomsalari.ir/interview/46822/%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%D8%B4%D9%88%D8%AF

توزیع فقر و بی آیندگی جامعه ایرانی

یکی از تاثیرات بنیادین توزیع فقر در جامعه این است که "آموزش و پرورش" از سبد خانواده های ایرانی فراموش می شود و والدین بیشتر تلاششان معطوف به سیر کردن شکم خانواده هایشان هستند تا به دنبال ارتقاء "تعلیم و تربیت" فرزندانشان که باطنا امریست "معطوف به آینده". وقتی می گوییم آموزش و پرورش به یک اعتبار پرسش از آینده را مطرح می کنیم و در باب آن تدبیر می کنیم. به سخن دیگر، در جامعه ایی که به دلیل فقیرتر شدن تعلیم و تربیت و اهتمام به دانش در آن کاهش می یابد به یک اعتبار تبدیل به جامعه ایی بدون آینده می شود و جامعه بدون آینده یعنی برهوت و زمین لم یزرع.